Een tijd geleden ging het niet goed met Rita’s energie. Ze was constant moe en ik maakte me steeds meer zorgen om haar gezondheid. Maar dat was niet wat ik tegen haar zei. Wat ik wel zei was dit: ‘Ik vind dat je toch eens naar de huisarts moet gaan, want het is niet okay dat je zo moe bent’. Ik zei zelfs: ‘Als jij niet belt, bel ik zelf de huisarts.’ Hoewel dit kan klinken alsof ik een liefhebbende en bezorgde echtgenoot was, was het effect op Rita dat ze zich als een klein kind behandeld voelde. Ze voelde zich een beetje in een hoek gezet.
Toen we later bespraken wat er tussen ons was misgegaan, kwam ik erachter dat zeggen dat ik me zorgen maakte om haar, voor mij moeilijker was dan zeggen dat ik vond dat ze naar de huisarts zou moeten gaan. Vanuit mijn opvoeding was ‘zorgen maken’ iets wat mijn moeder om de haverklap deed en dat had niet iets liefhebbend, maar verstikkends.
Maar Rita had het veel prettiger gevonden als ik had gezegd dat ik me zorgen maakte en dat het mij zou geruststellen als ze naar de dokter zou gaan. Zeggen dat ik me zorgen maakte, toonde voor haar juist mijn liefde en betrokkenheid.
Wellicht herken je dit: je bedoelt iets goed, maar je partner reageert anders dan je verwacht.
Ouder, Volwassene, Kind
Om te kunnen zien wat er gebeurde tussen ons – en wat er gebeurt bij alle koppels – is de Transactionele Analyse een handig en mooi hulpmiddel. Dit model, afgekort TA, is een praktische theorie over communicatie en gedrag. Grondlegger van TA is de psychiater Eric Berne.
Volgens dit model zijn er drie egotoestanden: Ouder, Volwassene en Kind.
De hele dag door reageren we vanuit een van deze drie posities. We interpreteren boodschappen van anderen op een bepaalde manier en we reageren erop op een bepaalde manier. Die manier waarop we interpreteren en reageren heeft te maken met onze opvoeding en levenservaring. Soms doen we dit dus als Kind, soms als Ouder en soms als Volwassene.
Jij moet!
Het mooiste zou zijn als we altijd zouden interpreteren en reageren als de Volwassene. De Volwassene redeneert realistisch en maakt weloverwogen, realistische keuzes. De Volwassene neemt de verantwoordelijkheid voor zichzelf en maakt grenzen duidelijk. De Volwassene is in het hier en nu, staat met beide benen op de grond.
In het voorbeeld hierboven reageerde ik niet als de Volwassene, maar als de Ouder. Ik reageerde weliswaar vanuit bezorgdheid, maar ik dacht namens Rita en was oplossingsgericht. Ik dacht in termen als ‘jij moet’.
Mijn manier van denken en mijn gedrag zijn te verklaren vanwege mijn eigen opvoeding, maar de impact was dat ik Rita uit haar volwassenpositie duwde.
Door mijn ouderpositie, riep ik de kindpositie in Rita op. Andersom had ook gekund: had ik gereageerd vanuit de kindpositie, dan had ik de ouderpositie in Rita aangewakkerd.
Vanuit haar volwassenpositie maakte ze uiteindelijk het patroon bespreekbaar. Hierdoor moest ik bij mezelf nagaan waar mijn ouderpositie vandaan kwam.
Ik doe het zelf wel weer…
Tijdens sessies met stellen in relatietherapie zie ik dat ze soms verstrikt zitten in de ouder-kind-posities. In plaats van dat ze zeggen wat hen écht bezighoudt en waar ze zich zorgen over maken, delen de Ouders bevelen uit of lezen ze hun partner de les. En dat gaat vaak over alledaagse dingen.
Zo kan de vrouw zich superieur voelen aan haar man. ‘Hij kan het gewoon niet’, ‘hij doet het niet goed genoeg’ of ‘hij doet het niet zoals ik het wil’. Vanuit deze ouderpositie doet de vrouw dat klusje in huis zelf wel even, want ‘hij denkt er vast niet aan’.
Een vrouw kan zonder overleg het hele huishouden zelf doen; stofzuigen, de vaatwasser inruimen en de badkamer schoonmaken. En daarnaast zorgt ze ook voor het eten en de kinderen. Ze zegt er niks over tegen haar man, maar baalt er ondertussen flink van dat ze alles alleen moet doen. Ze denkt voor de ander en vult zelf in dat hij haar niet wil en gaat helpen. Ook dat is de ouderpositie.
Die training zou goed voor je zijn
Een ander voorbeeld is de man die zijn vrouw het liefst ziet op een manier die hem bevalt: ondernemend, zakelijk, gericht op haar carrière. Hij ontwikkelt zich en wil dat zijn vrouw zich ook ontwikkelt. Dat spreekt hij op zijn eigen manier uit: ‘Deze training zou erg goed voor je zijn’. Maar zijn adviezen als de Ouder hebben een averechts effect op haar. Ze voelt zich gedwongen, heeft het gevoel van alles te moeten en heeft daar absoluut geen zin in. En daarom reageert ze als het Kind en verzet ze zich. Met als gevolg dat hij denkt dat hij een ongemotiveerde vrouw heeft getroffen die misschien veel minder goed bij hem past dan hij eerst dacht. De ouder-kindreactie van het koppel kan ertoe leiden dat hij haar lui of passief gaat vinden.
Inzicht in gedrag
TA geeft inzicht in hoe jullie communiceren en handelen. Als je begrijpt hoe het werkt en inziet hoe het bij jullie gaat, kun je eraan werken om dit te veranderen.
Natuurlijk kan het makkelijker en sneller gaan als je zelf de container aan de straat zet, maar het is goed om taken uit te besteden. Als je vervolgens denkt dat hij deze taak vergeet, is het eerlijker om te zeggen dat je er niet op vertrouwt dat hij het gaat doen. Je moet het vooral niet zélf gaan doen en ook niet zeggen: ‘Vergeet je niet om de container aan de straat te zetten?’. Dat laatste is namelijk belerend (de ouderpositie) en maakt dat je partner zich eerder als het Kind gaat gedragen. Je bent dan geneigd om te kijken naar het vervelende gedrag van je partner, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat je het gedrag zelf hebt opgeroepen.
Een eerlijke benadering
Jullie verdienen beiden een eerlijke en volwassen benadering. Spreek uit wat je voelt en doe geen aannames. Het is belangrijk in een relatie dat je eerlijk wordt over je eigen onzekerheden, zorgen en worstelingen.
Hoe stelliger of belerender je wordt (ouderpositie), des te verlammender het werkt op je partner (kindpositie). Ga je een dagje naar de sauna met vriendinnen en laat je hem voor het huis en de kinderen zorgen? Geef hem je vertrouwen. Check tijdens je uitje niet hoe het thuis gaat en of hij overal aan heeft gedacht. Heb je die neiging wel, spreek van tevoren uit dat je het lastig vindt om weg te gaan omdat je niet gelooft dat alles goedkomt.
En nee, het is niet direct opgelost op het moment dat jullie inzicht hebben gekregen in jullie communicatie en reacties. Als je al langer samen bent, heb je te maken met patronen. En die zijn lastig te doorbreken. Soms zal het goed gaan, soms ook niet. Maar dat is beter dan als vrouw altijd die verantwoordelijkheid voor het huishouden naar je toe trekken en te blijven mopperen dat hij niks doet.